သတၱဳတြင္း၊ေရအရင္းအျမစ္ႏွင့္ လက္ပံေတာင္းေတာင္

ေမာင္ေက်းေရ ကယ္လီဖိုးနီယား

ဇႏၷ၀ါရီ္လ ၅၊၂၀၁၃။

စကားဦး

သတၱဳတြင္းမ်ာ၏ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားသည္ လူႏွင့္သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္အမ်ားစုကို ႏွစ္ကာလ၊ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာ ဆိုးက်ိဳးမ်ားသက္ ေရာက္ေစပါသည္။ ဤစာေစာင္တြင္ သတၱဳတြင္းမ်ား၏ ေရအရင္းအျမစ္မ်ားအေပၚ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္ျခင္းႏွင့္ ထိုဆိုးက်ိဳးမ်ားသက္ေရာက္မႈ အနည္းဆံုး ျဖစ္ေအာင္ျပဳလုပ္နည္းမ်ားကို အဓိကထား ေရးသားထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။

သတၱဳတြင္း
သတၱဳတြင္းဆိုသည္မွာ တန္ဘိုးရွိေသာ ဓါတ္သတၱဳမ်ား Minerals (ေရႊ၊ ေငြ၊ ေၾကး၊ ေရြျဖဴ၊ ခဲမျဖဴ၊ အျဖိဳက္နက္၊ ေက်ာက္သံပတၱျမား စသည့္) (Gold, Silver, Copper, Platinum, Lead & Zinc and Precious Stone) ႏွင့္ အဆိုပါဓါတ္သတၱဳမ်ား ပါ၀င္ေနေသာ သတၱဳရိုင္း၊ ေျမသားေက်ာက္သားမ်ား (Ore mineral; Soil, Rocks & Rocks’ fragments) ေျမသား၊ ေက်ာက္သားမ်ားကို စီးပြားေရးအရ အျမတ္္အစြန္းမ်ားစြာရရိွသျဖင့္ တူးေဖၚ ထုပ္ယူသည့္ လုပ္ငန္းေဆာင္ေနသည့္ေနရာကို ဆိုလိုပါသည္။

အဆိုပါဓါတ္သတၱဳႏွင့္ ဓါတ္သတၱဳမ်ားပါ၀င္ေနေသာ ေျမသား၊ ေက်ာက္သားမ်ားကို တူးေဖၚထုပ္ယူရာတြင္ မိမိအလိုရွိေသာ တန္ဘိုးမ်ားစြာရွိ ဓါတ္သတၱဳပစၥည္းမ်ားရရိွေစရန္ ထိုဓါတ္သတၱဳ ပါ၀င္ေနသည့္ေျမသားႏွင့္ ေက်ာက္သားမ်ားကိုို ထုတ္ယူသန္႔စင္ရပါသည္၊ထိုသို႔ျပဳလုပ္ျပီးွ ထြက္ရိွလာေသာ ဓါတ္သတၱဳပစၥည္းမ်ားႏွင့္ ေဘးထြက္ပစၥည္းမ်ားကို စနစ္္တက်သိမ္းဆည္းျခင္း၊ စြန္႔ပစ္ျခင္း စသည့္ အေျခခံံလုပ္ငန္းသည္ သတၱဳတြင္းထုတ္လုပ္သူမ်ား၏ အဓိက အေရးအၾကီးဆံုးျဖစ္ေပသည္။ သို႔ေသာ္ထုတ္လုပ္သူအမ်ားစုသည္ မိမိအလိုရိွေသာ ဓါတ္သတၱဳရရိွေရးကိုသာ ဦးစားေပးလုပ္ၾကသည္က မ်ားပါသည္။

အဘယ္ေၾကာင့္နည္း၊ ေဘးထြက္ပစၥည္းမ်ား စနစ္တက်စြန္႔ပစ္စရိတ္ၾကီးမားျခင္း၊ သတၱဳတြင္းတခု၏ ထုတ္လုပ္မႈ သက္တမ္းကာလ ၾကာျမင့္ျခင္း၊ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ား၏ ဘူမိေဗဒဆိုင္ရာ၊ ဇလဘူမိေဗဒဆိုင္ရာ၊ ဓာတုေဗဒဆိုင္ရာ၊ ဘူမိဓာတုေဗဒ ဆိုင္ရာ ၾကိဳတင္စူးစမ္းေလ့လာေရး၊ (Geological, Geo-chemical, Hydro-Geological, Chemical Investigation) လုပ္ငန္းမ်ား၏ အစီရင္ခံစာအရ စည္းစနစ္က်နစြာျဖင့္၊ လူႏွင့္သ

ဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္၊ ဘူမိရပ္၀န္းႏွင့္ ေရအရင္းအျမစ္မ်ားကို မထိခိုက္ေစေသာ စြန္႔ပစ္နည္းမ်ားကို အသံုးျပဳရမည္ျဖစ္ျခင္း၊ ထိုအခါ စရိတ္စကမ်ား ပိုမိုကုန္က်ျခင္း၊ သက္ဆိုင္ရာႏွိင္္ငံအစီုးရ၏ အားနည္းေသာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္း ဥပေဒမ်ားကို ထုတ္လုပ္သူမ်ားက နားလည္သိရိွထားျခင္း၊ စသည္တို႔ေၾကာင့္ မ

ျဖစ္မေန ျပဳလုပ္မွျဖစ္မည္ဆုိသည့္ အခ်ိန္ေရာက္မွွ ျပဳလုပ္ၾကသည္က မ်ားပါသည္။ ထိုကဲ့သိုလုပ္ေဆာင္္းျခင္းမ်ားကို သယံဇာတေပါမ်ားသည့္ ဖြံျဖိဳးစ၊ ဖြံျဖိဳးဆဲႏိွင္ငံတြင္ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထ ရိွၾကပါသည္။

 

ေရႊ၊ ေၾကးစသည့္ တန္ဘိုးရိွ သတၱဳ Mineral (၁) တန္ ရရန္အတြက္ အၾကမ္းအားျဖင့္ (၉၉) တန္ေသာ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ား ထြက္ရိွသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ထိုစြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ား စုပံုေနုသည့္ေနရာကို အျမီး (Large amounts of waste; called tailings) ဟုေခၚပါသည္။ ထိုေနရာကို စနစ္တက် ဆည္ တာေဘာင္ တည္ေဆာက္သကဲ့သို႔ တည္ေဆာက္ရပါသည္။ ေအာက္ခံေျမသား (Based Soil)သည္လည္း ေရစိမ့္မ၀င္ႏွိင္ေသာေျမသား (Impervioussoil layer) ျဖစ္ရပါမည္။ ထိုစြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ားထဲတြင္ ေရႏွင့္ေျမကို ပ်က္စီးယိုယြင္းေစေသာ အဆိပ္အေတာက္ (toxic /Poison) မ်ား ပါ၀င္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ တာေဘာင္သည္လည္း ဓါတုေရဆိုးမ်ား (Chemical waste water) စိမ္းမႈ အနည္းဆံုးျဖစ္ေအာင္ တည္ေဆာက္ရပါသည္။ ထိုစြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ားကိုလည္း စနစ္တက် ဖယ္ထုတ္ရပါသည္။

(ထိုသို႔ စနစ္တက် ျပဳလုပ္ထားသည့္တိုင္ေအာင္၊ သာဓကတခုအေနႏွင့္ လြန္ခဲ့ေသာဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္က

(သကၠရာစ္ ၂၀၀၀)၊  အေမရိကတိုက္ အလယ္ပိုင္းရိ ွ(Mar Copper Mine) ေၾကးနီသတၱဳတြင္းမွ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းတန္ေပါင္း (၂) သန္းေက်ာ္ သိုိုေလွာင္ထားသည့္ဆည ္(Large amounts of Toxic Waste; Tailings) က်ိဳးေပါက္သြားျပီး၊ အမ်ားျပည္္သူသံုး ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားဆီသို႔ စီးဆင္းသြားျပီး ျပည္သူမ်ား ေဘးဒုကၡေရာက္ခဲ့ၾကပါသည္။)

တိုးတက္ေသာ ႏွိင္ငံမ်ားသည္ သတၱဳတြင္းဆိုင္ရာ ေဆြးေႏြးပဲြမ်ားကို စုေပါင္းျပဳလုပ္ၾကျပီး ပိုမိုေကာင္းမြန္ေသာ၊ လူႏွင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္၊ ဘူမိပတ္၀န္းက်င္ကို ထိခိုက္ ပ်က္စီးယိုယြင္းမႈ အနည္းဆံုးေသာ ေျမေပၚေျမေအာက္ေရ အရည္အေသြး ပ်က္စီးယိုယြင္းမႈ အနည္းဆံုးေသာ၊ သတၱဳထုတ္လုပ္ရာတြင္ ေရသံုးစြဲမႈ အနည္းဆံုးေသာ၊ သတၱဳေဆးေၾကာသန္႔စင္ျပီး စြန္႔ပစ္ေရဆိုးမ်ား စိမ့္၀င္မႈ၊ စီးဆင္းမႈ အနည္းဆံုးေသာ နည္းလမ္းမ်ားကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။

ထိုအျပင္ သတၱဳတြင္းထုတ္လုပ္သည့္ လုပ္ငန္းအနီး ပတ္၀န္းက်င္ရိွ ေျမေပၚ၊ ေျမေအာက္ေရမ်ားကို အျမဲစမ္းသပ္ စစ္ေဆးေသာ နည္းစနစ္မ်ား အသံုးျပဳေရး၊ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုုင္ငံ၏ တင္းၾကပ္ေသာဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒ၊ စည္းမ်ဥ္း စည္းကမ္းမ်ားကို လိုက္နာေရး၊ စသည့္အခ်က္မ်ားအေပၚ အေျခခံလုပ္ကိုင္ၾကရန္ျဖစ္္ၾကပါသည္။
 

သတၱဳထုတ္လုပ္သည့္ လုပ္ငန္းလုပ္ကိုင္သူမ်ား၏ အဓိကလုပ္ငန္းၾကီး ၅ ရပ္

(၁) သတၱဳတြင္းတြင္ အသံုးျပဳေနသည့္ ေျမေပၚေရ၊ ေရစီးေရလာ စနစ္။ (Mining Surface water drainage System) ႏွင့္ သတၱဳတြင္းထုတ္လုပ္သည့္ေနရာ၊အနီးပတ္၀န္းက်င္ရိွေျမေပၚ၊ေျမေအာက္ေရစီးဆင္းစနစ္။ (Surface and Sub-surface Water System near mining area)။

(၂) သတၱဳသန္႔စင္သည့္ ေရစြန္႔ပစ္ကန္။ (Containment ponds) ။

(၃) ေျမေအာက္ေရ အသံုးျပဳပါက ေျမေအာက္ေရ ထုတ္ယူသည့္စနစ္။ (Groundwater discharge System if use)။ (၄)သတၱဳတြင္းမွ အသံုးျပဳျပီးေရဆိုးမ်ား (Chemical Waste Water Disposal) ကိုေျမေအာက္သို႔ စိမ္႔၀င္မသြားေအာင္၊ ေျမေပၚမွ မလိုအပ္သည့္ေနရာ (လူတို႔အသံုးျပဳေနသည့္ျမစ္၊ ေခ်ာင္း၊ အင္းအိုင္) ဆီသို႔ စီးဆင္းမသြားေအာင္၊ (Surface / Subsurface Impervious barriers) ေရမစီမ့္ႏွိင္သည့္ အတားအစီးထားရိွသည့္စနစ္။

(၅) အက္စစ္ေရဆိုးမ်ား (Acid Water) စြန္႔ပစ္ရာတြင္လည္း လိုအပ္သည့္သန္႔စင္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ျပီးမွသာ စြန္႔ပစ္ (Drain after Treatment) ရန္တို႔ျဖစ္ပါသည္။

သတၱုတြင္းမ်ားေၾကာင့္ ေရထုညစ္ညမ္းေစျခင္း အမ်ိဳးအစား ၄ မ်ိဳး

၁) သတၱဳတြင္းမ်ားမွ သံုးစြဲျပီးအက္စစ္ေရမ်ား ေဖာက္ထုတ္စီးဆင္းေစျခင္း။ (Acid Mine Drainage)

ဆလ္ဖိုက္ (Sulfite) ဓါတ္သတၱဳ၀င္ေနသည့္ ေျမသားႏွင့္ေက်ာက္သား(သတၱဳရုိင္း) (Soil & Rocks’ Fragment) မ်ားကို စက္အင္အားျဖင့္ တူးထုတ္ျပီး ေရျဖင့္ေဆးေၾကာသန္႔စဥ္ေစေသာအခါ ဆလ္ဖိုက္သည္ ေလ၊ေရႏွင့္ ေတြ႔ထိဓါတ္ျပဳျပီး ဆလ္ျဖဴရစ္အက္စစ္ ျဖစ္သြားပါသည္။ ထိုအခါ အသံုးျပဳသည့္ ေရသည္လည္း ဆလ္ျဖဴရစ္အက္စစ္ ေပ်ာ္၀င္ေနေသာ ေရျဖစ္သြားပါသည္။ ထိုအက္စစ္ပါ၀င္ေနသည့္ ေျမသား၊ေက်ာက္စေက်ာက္နမ်ား ႏွင့္ေရဆိုးမ်ားသည္ မိုးေရစီးေၾကာင္းမ်ားမွေသာ္လည္ေကာင္း၊ ေျမေပၚေရဆင္းေျမာင္းမ်ားမွေသာ္လည္းေကာင္း ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္မ်ားသို႔ စီး၀င္သြားျခင္း၊ ေျမေအာက္ေရသို႔ စိမ့္၀င္သြားျခင္းျဖင့္ ေရအရည္အေသြးယိုယြင္းလာေစပါသည္။ ႏွစ္ေပါင္းရာစုႏွစ္မ်ားစြာ ၾကာလာသည့္အခါ ေသာက္သံုး၍ မရသည့္ အေျခအေနသို႔ ေရာက္ရိွျပီး ေရေနသတၱ၀ါမ်ားႏွင့္ ေရစပ္ေနသတၱ၀ါမ်ားပါ မိ်ဳးတံုးေပ်ာက္ဆံုးႏွိင္ပါသည္။

၂) သိပ္သည္းဆမ်ားျပီးအဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ေစေသာဓါတ္သတၱဳမ်ားေဆးေၾကာျခင္း။ (Heavy & Toxic Metal Contamination & Leaching)

သိပ္သည္းဆမ်ားျပီးအဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ေစေသာဓါတ္သတၱဳမ်ား(အာစင္နစ္၊ ကိုေဘာ့၊ ေၾကးနီ၊ ကက္မိဒီယံ။ ခဲ၊ေငြ၊ဇင့္စသည့္) Heavy & Toxic Metal (Arsenic, Cobol, Copper, Cadmium, Lead, Zinc and etc.) ပါ၀င္သည့္ေက်ာက္သား၊ ေျမစီလြာမ်ားကို ေရျဖင့္ေဆးေၾကာျပီး သည့္အခါထိုေဆးေၾကာေရမ်ားသည္အထက္အပိုဒ္ ၁ ပါနည္းမ်ားအတိုင္း ေျမေပၚေရႏွင့္ေျမေအာက္ေရမ်ားစီသို႔ စီး၀င္သြားရာ ဓါတ္သတၱဳေပ်ာ္၀င္ ႏွဳန္းမ်ားလာသည္ႏွင္ ့ အတူ အခ်ိန္ကာလၾကာလာသည့္အခါ pH အဆင့္နဲလာျပီးအထက္အပိုဒ္ ၁ ကဲသို႔ Acid Mine Drainage ပံုစံျဖစ္သြားပါသည္

၃) ဓာတုပစၥည္းမ်ား အသံုးျပဳျခင္းေၾကာင ့္ေရထုညစ္ညမ္းေစျခင္း။ (processing Chemicals pollution to water)

သတၱဳထုတ္လုပ္သည့္ သတၱဳတြင္းမ်ားတြင္ သတၱဳရိုင္းမ်ားမွ ရယူလိုသည့္ သတၱဳကို သီးျခားခြဲထုတ္၍ရေအာင္ ဓာတုအကူပစၥည္းအျဖစ့့္ ဆိုင္ယာႏွိဒ ္္(သို႔) ဆလ္ျဖဴရစ္အက္စစ္ (Cyanide OR Sulfuric acid) ကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။ ထိုသို႔အသံုးျပဳသည့္ ေပ်ာ္ရည္မ်ား အနီးပတ္၀န္းက်င္ရိွ ေျမေပၚေရႏွင့္ (သို႔) ေျမေအာက္ေရမ်ားဆီီသို႔ လ်ံက်၊စိမ့္၀င္၊စီးဆင္းျခင္းျဖင့္ ေရထုညစ္ညမ္းေစျပီး ေသာက္သံုးသူမ်ား(လူႏွင့္ေရေနသတၱ၀ါမ်ား)ကို အဆိပ္

အေတာက္ျဖစ္ေစပါသည္။ မ်ိဳးတုန္းေျပာက္ကြယ္ေစပါသည္။

၄) ေျမဆီလြာတိုက္စားျခင္းႏွင့္အနယ္ပို႔ခ်ျခင္း။ (Erosion and Sedimentation)

ဓါတ္သတၱဳမ်ားထုတ္လုပ္သည့္ သတၱဳတြင္းမ်ားမွ ထြက္လာေသာေျမသားႏွင့္ ေက်ာက္သား၊ ေက်ာက္စေက်ာက္နမ်ားတို႔ သည္စနစ္တက်

ၾကိဳတင္ကာကြယ္ထိန္သိမ္းထားျခင္း မရွိပါက မိုး၊ေလ၊ရာသီဥတုတိုက္စားမွဳ့ေၾကာင့္ အနီးအနားပတ္၀န္က်င္ရွိ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္၊ကန္မ်ားဆီသို႔စီး၀င္၊ အနယ္ပို႔ခ်ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ပို႔ခ်မွဳ့မ်ားျပားလာေသာအခါ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္ကန္မ်ား၏ ၾကမ္းျပင္မ်ား၊ ေရစီးဆင္းရာလမ္းေၾကာင္းမ်ား၊ ပိတ္ဆို႔ျခင္း၊ ေရေနသတၱ၀ါမ်ားႏွင့္ ေရစပ္ေနသတၱ၀ါမ်ား တေျဖးေျဖးမ်ိဳးတုန္းသြားျခင္း၊ စသည္ဆိုးက်ိဳးမ်ားကိုျဖစ္ေပၚေစပါသည္။

သတၱဳတြင္းႏွင့္ ဘူမိပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ ပညာရွင္မ်ား၏အဆိုအမိန္႔

အေမရိကန္ႏွိင္ငံ၊ ၀ါရွင္တန္ဒီစီရိွ ဓါတ္သတၱဳမ်ားဆိုင္ရာေပၚလစီဗဟိုက မိန္႔ဆိုထားသည့္ ဆိုလိုရင္းအခ်က္မွာ

 

“သတၱဴတြင္းတခု စတင္ထုတ္လုပ္ျပီဆိုကတည္းက သတၱဳထုတ္လုပ္သူ(ကုမၼဏီ)၏အျမင့္ဆံုးေသာ တာ၀န္တရပ္အေနႏွင္ ့ေရအရင္းအျမစ္မ်ား ၾကိဳတင္ကာကြယ္ျခင္း၊ လုပ္ငန္းပင္ျဖစ္သည္” ဟုဆိုထားပါသည္။ ဆိုလိုရင္းအေသးစိတ္မွာ …

[(“Once the mine is operation water protection must remain the highest goal of the Company, even if it means reduced mineral productivity. Adopting this common-sense ethic is the only way can ensure that the golden dreams of mining do not turn into the nightmare of poisoned streams” ) ( Carlos De Roas & James Lyon, Golden Dreams, Poisoned Streams, Mineral

Policy Center, Washington DC, 1997]
 

သတၱဳတြင္းမ်ားေၾကာင့္အဓိိကေျပာင္းလြဲမွဳ့ၾကီး ၃ ခု၊

(၁) သဘာ၀ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ (Changes in the Natural Topography)။

(၂) ဇလဘူမိေဗ ဆိုင္ရာအေျခအေနမ်ားႏွင့္ အတူေျမေပၚေရႏွင့္ ေျမေအာက္ေရ အျပင္ ေက်ာက္လြာမ်ား၏ ဘူမိနည္းပညာဆိုင္ရာ အေျခအေနမ်ား ေျပာင္းလြဲလာျခင္း (Changes in the hydro-geological conditions with consequences for both groundwater and surface water and finally changes in the geotechnical conditions of the rock)။

(၃) မတူကြဲျပားျခားနားေသာဘူမိပတ္၀န္က်င္းမ်ားအေပၚအက်ိဳးအျပစ္မ်ားပိုမိုလာျခင္း (Rise to

various impacts on the geo-environment) (Aswathanaryana 2003)

လက္ပန္ေတာင္းေတာင္သတၱဳတြင္းႏွင့္ ေသာက္သံုးေရအရင္းအျမစ္

တည္ေနရာႏွင့္လုပ္ငန္းပမာဏ

မံုရြာေၾကးနီသတၱဳတြင္းသည္ အေရွ႔ေတာင္

အာရွတြင္ဒုတိယအၾကီးဆံုးျဖစ္ပါသည္။ မံုရြာေၾကးနီသတၱဳတြင္း (စပယ္ေတာင္၊ေၾကးစင္ေတာင္ႏွင့္လက္ပန္ေတာင္းေတာင္) မွသတၱဳရုိင္းတန္ခ်ိန္(၂) ဘီလံခန္႔ထြက္ရွိမွာျဖစ္ျပီး ေၾကးနီသတၱဳတန္ခ်ိန္(၇ )သန္းခန္႔ ရရွိမွာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ အိုင္ဗင္ဟိုး ဘူမိေဗဒ စူစမ္းေလ့လာေရး အစီရင္ခံစာမွာပါရိွပါသည္။ မံုရြာေၾကးနီသတၱဳသိုက္သည္ ကမၻာေပၚတြင္ အေကာင္းဆံုးေသာ ေၾကးနီထြက္ရိွသည့္ အျမတ္အစြန္းအမ်ားဆံုး ရရိွေသာ သတၱဳတြင္းျဖစ္ေၾကာင္း အဂၤလိပ္ဘာသာႏွင ့္ထုတ္လြင့္ေသာ ရိုးမအင္တာနက္စာမ်က္ႏွာတြင္ ဖတ္လိုက္ရပါသည္။ (ကမၻာေပၚမွာ အၾကီးဆံုးေသာ ေၾကးနီသတၱဳမိုင္းသည္ ခ်ီလီႏွိင္ငံမွာရွိပါသည္။)

လက္ပန္ေတာင္းေတာင္သတၱဳတြင္းသည ္မံုရြာခရုိင္၊ ခ်င္းတြင္းျမစ္တဖက္ကမ္္း၊ ခ်င္းတြင္းျမစ္မွ ၁၅ ကီလိုမီတာ၊( ၉ မိုင္) ္အကြာ၊ ပင္လယ္ ေရမ်က္ႏွာျပင္ အထက္အျမင့္ေပ ၂၄၀ မွ ၃၂၀ အတြင္း ရွိပါသည္၊ လက္ပန္ေတာင္းေတာင္သတၱဳသိုက္ တခုတည္း၏ ဧရိယာအက်ယ္အ၀န္းမွာ ၂.၄၃ စတု ရန္းမိုင္ခန္႔ရိွပါသည္။ မံုရြာေၾကးနီသတၱဳတြင္း၊ ဘူမိေဗဒစမ္းသပ္တြင္းတူူ မွတ္တမ္းမ်ားအရ စမ္းသပ္တြင္းေပါင္း(၃၀၀)ေက်ာ္ကို အနက္ေပ(၉၀၀) ေက်ာ္အထိ တူးေဖၚခဲ့သျဖင့္ သတၱဳထုတ္လုပ္မွဳ့သည္လည္း အဆိုပါအနက္ ထိေရာက္ရိွႏွိင္ပါသည္။ အဆိုပါသတၱဳထုတ္လုပ္ျခင္းလုပ္ငန္းအတြက္ လုပ္ငန္းသံုး ေျမအက်ယ္အ၀န္းမွာ(၄) မိုင္ခန္႔ရိွပါသည္။

လက္ပန္ေတာင္းေတာင္သတၱဳတြင္းမွ ေၾကးနီသတၱဳရုိင္း တန္ခ်ိန္ေပါင္းသန္းရာေထာင္ခန္႔္ ထုတ္ယူရရိွနွိင္မည္ဟုဆိုပါသည္။ ေၾကးနီပါ၀င္ႏွန္းမ်ားေသာ သတၱဳသိုက္တခုျဖစ္ပါသည္။ တႏွစ္သတၱဳရိုင္းတန္ ၅၀၀၀၀ မွ တန္ ၁၂၅၀၀၀ ထိထုတ္လုပ္ႏွိင္မည္ျဖစ္ရာ ပဌမ ၅ ႏွစ္တြင္တႏွစ္တန္ ၆၃၅၀၀ ႏွန္း၊ ေနာက္အႏွစ္္၂၀ တြင္၂ ဆ တိုး၍ တႏွစ္တန္ ၁၂၅၀၀၀ ႏွန္းထုတ္လုပ္ရန္ ရာထားပါသည္။ ထိုသို႔ဆိုပါက ဤစီမံကိန္းသည္ ၂၅ ႏွစ္စီမံ

ကိန္းျဖစ္ေပမည္။ ေၾကးနီသတၱဳ (Copper Mineral) တန္မည္မ်ွတြက္ မည္ဟုမဆိုထားေသာ္ လည္း ထိုသတၱဳထုတ္လုပ္မွဳ့မွ အျမတ္အစြန္း၊ အေမရိကန္ ေဒၚလာသန္းခ်ီပါမည္ဟုလည္း အိုင္ဗင္ဟိုး ဘူမိေဗဒစူးစမ္းေလ့လာေရး အစီရင္ခံစါအရသိရိွရပါသည္။ ယခုအခါ္ လက္ပန္ေတာင္းေတာင္ သတၱဳထုတ္လုပ္ျခင္း လုပ္ငန္းမ်ားကို စီးပြားေရ ဦးပိုင္လီမီတက္ႏွင့္ ျမန္မာ၀န္ေပါင္လီမီတက္္တို႔ လုပ္ကိုင္လ်ွက္ရိွပါသည္။ လက္ပန္ေတာင္းေတာင္ ျပည္သူ႔အက်ိဳးစီပြား ကာကြယ္ေကာ္မတီ- သဘာ၀ပတ္၀န္က်င္ ထိန္းသိမ္းေရး အစီရင္ခံစာ အရ ထုတ္လုပ္မွဳ့ သက္တမ္းးသည္ႏွစ္(၆၀)ဟုဖတ္ရွဳရပါသည္။ မည္သို႔ပင္ဆိုဆို ဤလက္ပန္ေတာင္းေတာင္ သတၱုဳတြင္းရိွ သတၱဳထုတ္ယူမွဳ့ကာလသည ္အနဲဆံုးရာစုႏွစ္ ၃ – ၄ ခုမွ်ၾကာျမင့္ႏွိင္ပါသည္။

လက္ရွိအေျခအေနေလ့လာခ်က္

ကမၻာ့သတၱဳထုတ္လုပ္သည့္ သတၱဳတြင္းကုမၼဏီႏွင့္ ပညာရွင္မ်ား တြက္ခ်က္ထားခ်က္အရ သတဳၱ(၁)တန္ရရိွရန္ (၉၉)တန္ေသာေဘးထြက္ပစၥည္းမ်ားကို စြန္႔ျပစ္ရသည္ဟုဆိုပါသည္။ သိုဆိုပါက ေဘးထြက္ပစၥည္း တန္ခ်ိန္ေပါင္း သန္းရာေထာင္ ေက်ာ္သြားမည္ျဖစ္ပါသည္။

သ႔ိုဆိုပါကသတၱဳတြင္း မွထြက္ရွိလာေသာ စြန္႔ျပစ္ပစၥည္း (ေျမဆီလြာ၊ ဆင့္နိမ္ပယ္သတၱဳေရာေျမသား ႏွင့္ေက်ာက္သား၊ေက်ာက္နမ်ားႏွင့္ အက္စစ္ေရာေရဆိုးမ်ား) (Waste Materials; Soil & rock mixed with low grade trace Metal and acid waste water) ျပန္႔ၾကဲေနေသာဧရိယာအက်ယ္အ၀န္းမွာ လုပ္ငန္းသံုး ေျမေနရာ အက်ယ္အ၀န္းထက္ (၁၀)ဆမက က်ယ္ျပန္႔လာႏွိင္ပါသည္။

(သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္း၏ ဆိုးက်ိဳးမ်ား သက္ေရာက္ႏွိင္သည့္ ဧရိယာအက်ယ္အ၀န္းမွာလည္း လုပ္ငန္းသံုး ေျမေနရာ အက်ယ္အ၀န္းထက္ (၁၀)ဆမက ျဖစ္လာႏွိင္ပါသည္။ ထိုဆိုးက်ိဳးမ်ားသက္ေရာက္ႏွိင္သည့္ ဧရိယာအက်ယ္အ၀န္း၊ အတိမ္္အနက္မွာ ေနရာေဒသ၏ ဘူမိေဗဒ၊ ဇလဘူမိေဗဒ၊ မိုးရြာသြန္းမွဳ့၊ ေဒသအပူခ်ိန္၊ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္တို႔ အေပၚမ်ားစြာတည္ပါသည္)

သတၱဳတြင္းႏွင့္ အနီဆံုးေသာ ေရေပၚေရအရင္းအျမစ္မွာ ခ်င္းတြင္းျမစ္ႏွင့္ယာမေခ်ာင္းတို႔ျဖစ္ပါသည္။ သတၱဳတြင္းဧရိယာႏွင့္ အနီးပတ္၀န္းက်င္ေဒသတ၀ွမ္း၏ ေျမေအာက္ေရေအာင္းလွြာသည္ တဆက္တေက်ာတည္း ရိွသည္ဟု အိုင္ဗင္ဟိုး၏ ဘူမိေဗဒေလ့လာေရး အစီရင္ခံစာမွာပါရိွပါ သည္။ ထိုအျပင္အိုင္ဗင္ဟိုး၏ စီမံကိန္းေလ့လာမွဳ့အစီရင္ခံစာ- အရ သတၱဳမ်ား အကုန္အစင္ထုတ္ယူျပီးသည့္ အခါ ထိုေနရာသည္ ေျမနိမ့္ခ်ိဳက္၀ွမ္းျဖစ္သြားျပီး္ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ေအာက္္ေပ- ၄၀၀ ေက်ာ္ထိ ေရာက္ရိွႏွိင္မည္ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါအခ်က္သည္ ခ်င္းတြင္းျမစ္အေနာက္ဘက္ကမ္း၊ေဒသၾကီးတခုလံုး၏ ေျမေအာက္ေရအရင္းအျမစ္အတြက္ ေကာင္းေသာအလားအလာ မဟုတ္ပါ။

လက္ပန္ေတာင္းေတာင္သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္း အားလံုးအတြက္ လိုအပ္ေသာ ေရကို ခ်င္းတြင္းျမစ္၊ယမားေခ်ာင္း တို႔မွရယူပါသည္။ သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္းသည္ ေရမ်ားစြာအသံုးျပဳရေသာ လုပ္ငန္းျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔လုပ္ေဆာင္ပါက အထက္တြင္ ေဖၚျပခဲ့ေသာ – သတၱဳထုပ္လုပ္သည့္ လုပ္ငန္း လုပ္ကိုင္သူမ်ား၏ အဓိကလုပ္ငန္းၾကီး ၅ ရပ္ ႏွင့္ခ်ိန္ ထိုး ၾကည့္သင့္ပါသည္။ လက္ရိွျဖစ္ပ်က္ေနေသာ အေျခအေန၊ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ားအရ သတၱဳ တြင္းမ်ားေၾကာင့္ ေရ ထုညစ္ညမ္းေစျခင္း၊ အမ်ိဳးအ စား (၄)မ်ိဳး မွအနဲဆံုးတမ်ိဳးမကျဖစ္ႏွိင္ပါသည္။ စာေရသူယူဆခ်က္အရ (၃)မ်ိဳးခန္႔ ျဖစ္ေနသည္ ဟုယူဆရပါသည္။

သို႔ပါက သတၱုတြင္းမွထြက္ရိွေသာ စြန္႔ျပစ္သတၱဳမ်ား ေရာေနာေနေသာ၊ အသံုးျပဳအက္စစ္မ်ား ေပ်ာ္၀င္ေနေသာ ေရဆိုးမ်ားသည္ မိုးေရစီးေခ်ာင္း တေလ်ာက္ေသာ္လည္ေကာင္း၊ ေရဆိုးထုတ္ျပြန္၊ ေျမာင္းမ်ားမွ ေသာ္လည္ေကာင္း ယမားေခ်ာင္း၊ခ်င္းတြင္းျမစ္စီသ ို႔စီး၀င္မည္ျဖစ္သကဲသို႔၊ ေျမေအာက္ သို႔လည္းစိမ့္၀င္၍ ေျမေပၚေျမေအာက္ ေရအရင္းအျမစ္မ်ားက ို ညစ္ညမ္းေစ၍ အဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ေစပါသည္။ သတၱဳတြင္းပတ္၀န္းက်င္ ယင္းမပင္ ေဒသ တ၀ိုက္တြင္း ေက်းရြာလူထုသံုးႏွင့္စိုက္ပ်ိဳးေရသံုး စက္ေရတြင္း(အ၀ိစီတြင္း) မ်ားစြာရွိပါသည္။ ထိုုအခါသဘာ၀အေလ်ာက္တည္ရိွေနေသာ၊လူတို႔ ေသာက္သံုး၍ ရသည့္ ေရသယံဇာတမ်ားသည္ လူႏွင့္ေရေနကုန္ေနသတၱ၀ါမ်ားတို႔၏ က်န္းမာေရး၊ ဆိုးက်ိဳးမ်ားစြာျဖစ္လာေပမည္။ ထိုသို႔ညစ္ညမ္းသြားျပီးျဖစ္သည့္ ေရကို ျပန္လည္ျပဳျပင္ဘို႔ အင္မတန္ခက္ခဲပါသည္။ လယ္ယာေျမဆံုးရွံဳးးတာကို တျခားေနရာေဒသမွ ေျမအစားထိုးေပးျခင္း၊ေလ်ာ္ေၾကးေပးျခင္း၊ ျပဳလုပ္၍ ရေကာင္းရေပမဲ့၊ ေရအရည္အေသြး ပ်က္ယြင္းသြားသည္ကို ေလ်ာ္ေၾကးေပး၍မရပါ။ အထူးသျဖင့္ ေျမေအာက္ေရပ်က္ယြင္းျခင္းက ပိုမိုဆိုးရြားပါသည္။ ျပန္လည္ေကာင္းမြန္ဘို႔ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာ ေစာင့္ေသာ္လည္း နကိုယ္မူ့လအေျခအေန ျပန္ျဖစ္ဘို့ခက္ခဲပါသည္။ ယၡဳအခါရာသီဥတုေဖါက္ျပန္မွဳ့မ်ားေၾကာင့္ မိုးေခါင္ေရရွားျဖစ္ေနသည့္ ကာလျဖစ္သျဖင့္ ပိုမိုိုဆိုးလာႏွိင္ေခ်မ်ားပါသည္။ ထိုမွတဆင့္အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ့ေသာ – သတၱဳတြင္းမ်ားေၾကာင့္ အဓိိကေျပာင္းလြဲမွဳ့ၾကီး ၃ ခု၊[(၁) သဘာ၀ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္။ (၂) ဇလဘူမိေဗဆိုင္ရာ အေျခအေနမ်ား ႏွင့္အတူ ေျမေပၚေရႏွင့္ ေျမေအာက္ ေရအျပင္ ေက်ာက္လွြာမ်ား၏ ဘူမိနည္းပညာဆိုင္ရာ အေခ်အေနမ်ား ေျပာင္းလြဲလာျခင္းး။ (၃) မတူကြဲျပားျခားနားေသာဘူမိပတ္

၀န္းက်င္းမ်ား အေပၚအက်ိဳးအျပစ္မ်ားပိုမိုလာျခင္း။] ျဖစ္ပ်က္လာမည္မွာအမွန္ပင္ျဖစ္ေပမည္။

ေဆြးေႏြးအၾကံျပဳတင္ျပျခင္း …

လက္ပံေတာင္းေတာင္သတၱဳထုပ္လုပ္ျခင္း လုပ္ငန္းမ်ားကိုလည္း ယၡဳလက္ရိွထုတ္လုပ္ေနသည့္ပံုစံမ်ိဳးျဖင့္ လုပ္ကိုင္ေနျခင္းထက္ တိုးတက္ေနေသာႏွိင္ငံမ်ား(ဥပမာ၊ ၊ Australia, Canada, United State) တြင္ ထုတ္လုပ္သည့္ လူႏွင့္သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ေျမေပၚေျမေအာက္ေရအရင္းအျမစ္မ်ားကို မထိခိုက္ေစသည့္ နည္းစနစ္မ်ားကို အသံုးျပဳျခင္းက ပိုမိုေကာင္းမြန္မည္ျဖစ္ပါသည္။ သတၱဳတြင္းတခု၏ အဓိကအခ်က္မွာ သတၱဳထုတ္လုပ္ရာမွ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ စြန္႔ျပစ္ပစၥည္းမ်ားေၾကာင့္ ေလထု၊ ေျမေပၚေရ၊ ေျမေအာက္ေရ၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္၊ သစ္ပင္သီးႏွံမ်ား မပ်က္စီး၊မယိုယြင္းေစဘို႔၊ အနီးအနားေနျပည္သူမ်ား က်မၼာေရးမထိခိုက္ေစဘို႔ အဓိိကျဖစ္ပါသည္။

သို႔ပါ၍ သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္းတြင္ ပါ၀င္လုပ္ကိုင္ေနသည့္ ဇလေဗဒ၊ဇလဘူမိေဗဒႏွင့္ဘူမိေဗဒပညာရွင္မ်ားႏွင့္ သတၱဳတြင္းအင္ဂ်င္္နီယာမ်ား၊ ဓာတုအင္ဂ်င္နီယာမ်ား ကေသာ္လည္းေကာင္း၊ သီးျခားအဖြဲ႔အစည္း (ပညာရွင္မ်ားပါ၀င္ေသာ) ကေသာ္လည္းေကာင္း လုပ္ငန္းခြင္တြင္ လည္ပတ္သံုးစြဲေနသည့္ ေျမႏွင့္ေရတို႔တြင္ မည္ေရြွမည္မ်ွ အဆိပ္ေတာက္ျဖစ္ေစသည့္ ဓါတုပစၥည္းမ်ား မည္ေရြ႔မည္မွ် ေပ်ာ္၀င္ေနသည္ကိုို စစ္ေဆးသင့္ပါသည္။ သတၱဳတူးေဖၚထုတ္လုပ္ေနသည့္ ပတ္၀န္းက်င္ႏွင့္ အနီးနားေန ျပည္သူတို႔ ေသာက္သံုးေနေသာ ေရ (ေျမေပၚ၊ေျမေအာက္) ကိုုလည္း သတၱဳထုတ္လုပ္ေနစဥ္ႏွင့္ ထုတ္လုပ္ျပီး ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားစြာထိ မည္္သည့္ဓါတ္သတၱဳမ်ားေပ်ာ္၀င္ေနေၾကာင္း သိရိွရန္ ေရစမ္းသပ္ဓါတ္ခြဲသင့္ပါသည္။ ေတြ႔ရိွခ်က္အရ ေသာက္သံုးရန္ မသင္႔ပါက မသင့္ေတာ္ေၾကာင္း သတိေပး အေၾကာင္းၾကားျပီး တျခားေသာေသာက္သံုးရန္သင့္ေလ်ာ္သည့္ ေရအရင္းအျမစ္ကိုညြန္ျပရပါမည္။

သတၱုတြင္းလုပ္ငန္းသံုးေရကို လည္ပတ္သံုးစြဲျပီးေနာက္ သန္႔စင္၍ခ်င္းတြင္းျမစ္တြင္းသို႔ ျပန္လည္ စီးဆင္းေစမည္ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသန႔္စင္္မွဳ့

အဆင့္သည္ မည္မ်ွရိွမည္နည္း၊ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖဲြ႔ (WHO) ၏လမ္းညွြြန္ခ်က္၊ ျမန္မာႏွိင္ငံ က်န္မာေရးဦးစီးဌာနႏွင့္ ေရအရင္းအျမစ္မ်ား အသံုးခ်ေရးဦးစီးဌာန (ယၡင္ေက်းရြာေရရရိွေရးဌာန)တို႔ ျပဳစုအတည္ျ႔ပဳ ထားေသာ သတ္မွတ္ ထားသည့္ ေသာက္သံုးရန္သင့္ေလ်ာ္သည့္ေရ (potable water) အဆင့္ရွိရန္လိုပါမည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ျမန္မာႏွိင္ငံရိွ လူဦေရအမ်ားဆံုးသည္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ရုိးတေလွ်ာက္၊ ဧရာ၀တီျမစ္ရိုး၊ျမစ္ကမ္းတေလွ်ာက္ ေနထိုင္လုပ္ကိုင္စားေသာက္ၾကရာ ဧရာ၀တီျမစ္ေရသည္လည္း ထိုသူူတို႔၏ ေသာက္သံုးေရအရင္းအျမစ္ျဖစ္ပါသည္။ အဆုိပါျမစ္ေရႏွင့္ပတ္္၀န္းက်င္ အစဥ္သန္႔ရွင္းၾကည္လင္ရန္ လြန္စြာအေရးၾကီးေပသည္။ ျမစ္ကမ္းနားတေလွ်ာက္ရွိ ျမိ့ဳအမ်ားစုသည္ ျမစ္ေရကိုေသာက္သံုးေရ အျဖစ္အသံုးျပဳေနၾကရပါသည္။ ေနရာေဒသအမ်ားစုတြင္ ေျမေပၚေရကို ေသာက္သံုးေရအျဖစ္ အမ်ားအျပားအသံုးျပဳေနၾကပါသည္။

သို႔ပါ၍ လက္ပန္ေတာင္းေတာင္ အနီးအနားပတ္၀န္က်င္ရိွ ေျမေပၚေျမေအာက္ေရမ်ားကို ေရနမူနာရယူ၍ မည္သည့္ဓါတ္ပစၥည္းမ်ား မည္မ်ွေပ်ာ္၀င္ေနေၾကာင္း သိရိွႏွိင္ရန္ က်ြမ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားက ေရစမ္းသပ္ဓါတ္ခြဲ၍ မွတ္တမ္းမ်ားကို ျပည္သူသို႔သိရွိေစသင့္ပါသည္။ ေရနမူနာရယူရာတြင္လည္း သတၱဳထုတ္လုပ္သည့္ေနရာကို ဗဟိုထား၍ အနဲဆံုး(၁၀)မိုင္၀န္းက်င္အထိ ပထမအဆင့္ လုပ္ေဆာင္သငိ့ပါသည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ေရအထိ ေရနမူနာရမ်ားရယူ၊ ဓါတ္ခြဲစမ္းသပ္သင့္ပါသည္။ ဧရာ၀တီျမစ္ ႏွင့္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ဆံုအထိ ေရနမူနာ ရယူ စမ္းသပ္သင့္ပါသည္။

ေရေကာင္းေရသန္႔ဆိုသည္မွာ …

(၁) အေရာင္အဆင္း အနယ္အႏွစ္ အနံအရသာတို႔ကို ျဖစ္ေစေသာရုပ္၀တၱဳမ်ားကင္းစင္ေစျခင္း။

(၂) လူတို႔၏စိတ္ေရာ ကိုယ္ပါ က်န္းမာမွဳ့ကို ထိခိုက္ေစေသာ ဓာတ္ပစၥည္းမ်ားကင္းစင္ေစျခင္း။

(၃) လူတို႔အား ေရာဂါရေစေသာ ပိုးမြွားမ်ားကင္းစင္ေစျခင္း။ စသည့္အရည္အခ်င္းသံုးရပ္ႏွင့္ ျပည္စံုေသာေရကို ေရေကာင္းေရသန့္ ဟုေခၚပါသည္။

ေရသည္ ကမၻာေလာကသားအားလံုးအတြက္ မရိွမျဖစ္ အေျခခံအလိုအပ္ဆံုးေသာအရာျဖစ္ပါသည္။ ထိုေၾကာင့္ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္မ်ားကို အဆိပ္အေတာက္၊ ေရာဂါပိုးပြားမ်ား ေပ်ာ္၀င္ညစ္ညမ္းမွဳ့မရိွေအာင္ စဥ္ဆက္မျပတ္ ဆက္လက္ ေစာင့္ေရွာက္ ထိမ္းသိမ္းထားရမည ္ျဖစ္ပါသည္။ေျမေပၚေျမေအာက္ ေရအရင္းအျမစ္မွာ သဘာ၀အေလ်ာက္ ျဖစ္တည္ေနေသာအရာမ်ားျဖစ္ေပသည္။ သို႔မွသာလူသားအားလံုးအတြက္ အလိုအပ္ဆံုးေသာ ေသာက္သံုးေရကို အျမဲရယူသံုးစဲြႏွိင္မည္ ျဖစ္ေပသည္။

ျမန္မာႏွိင္ငံသူႏွိင္ငံသားအားလံုး၊ လူမ်ိဳးမေရြး၊ ဘာသာမေရြး၊ ႏွစ္သစ္မွာ ေသာက္သံုးေရေၾကာင့္ က်မၼာေရး၊ေဘးဒုကၡမေရာက္ၾကပါေစ – ဟုဆုုေတာင္းလ်က္—-

 

Ref:moemaka