ျမန္မာ့ေဆးဖက္ဝင္ ႏြယ္ျမက္သစ္ပင္မ်ား

March 3, 2014

 

ကမၻာေပၚ႐ွိ သယံဇာတတို႔အနက္ လူသားတို႔အား ဘက္စုံအက်ိဳးအျပဳဆုံး သက္႐ွိသယံဇာတတြင္ အပင္မ်ားသည္ ေ႐ွ႕တန္းက ပါဝင္သည္။ အပင္တို႔ကို နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ အသုံးခ်ျခင္းတြင္ ယင္းတို႔၌ ပါဝင္ေသာ ထူးျခားသည့္ ဓာတုျဒပ္ေပါင္းမ်ားကို ေဆးဝါးအျဖစ္ အသုံးျပဳျခင္းသည္ ထင္႐ွားစြာ အက်ိဳးသက္ေရာက္ေသာ နည္းတစ္နည္းျဖစ္သည္။

 

ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ဘူမိသမိုင္းႏွင့္ ပထဝီဝင္အေျခအေနအရ ယင္းတြင္ အပင္မ်ိဳးစုံ ေပါက္ေနၿပီး ကြဲျပားျခားနားမႈ မ်ားလွသည့္ သေဘာမ်ိဳးစုံ ပါဝင္ေနေပသည္။ ထို႔ျပင္ ကမၻာ့ဘူမိသမိုင္းနွင့္ ပထဝီဝင္အရ တစ္ႏိုင္ငံလွ်င္ သူ႔နည္းသူ႔ဟန္ႏွင့္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ားရိွ၍ သီးသန္႔စီ ထင္႐ွားေက်ာ္ေဇာလွေသာ သီရိလကၤာ ၊ အိႏိၵယ၊ အာသံ၊ ဟိမဝႏၱာ ၊တိဗက္၊ တ႐ုတ္ျပည္ ၊အင္ဒိုခ်ိဳင္းနား၊ မေလး႐ွားႏွင့္ အင္ဒိုနီး႐ွားတို႔က အဘက္ဘက္တြင္ ဆက္စပ္ဝန္းရံေနသျဖင့္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ိဳးစုံရွိမႈတြင္ မိမိကိုယ္ပိုင္သာမက ေဖာ္ျပပါ ႏိုင္ငံစုံတို႔၏ ထူးျခားလွေသာ မ်ိဳးစိတ္တို႔ ဆုံဆည္းရာ၊ ေပါင္းစပ္ရာ ေနရာလည္း ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ ေရခဲအစဥ္လႊမ္းေသာ အျမင့္ေပ တစ္ေသာင္းေက်ာ္ ေတာင္တန္းေဒသႀကီးမ်ား အပါအဝင္ ေတာင္ေပၚေဒသမ်ားတြင္ အေအးပိုင္း ေဒသ၌သာ ေပါက္ေသာ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ား၊ မိုင္ ၁၇၆ဝ ႐ွိ ပင္လယ္ကမ္း႐ိုးတန္း ေဒသႏွင့္ ကၽြန္းေပါင္း ၈ဝဝ ေက်ာ္တို႔တြင္ ေပါက္ၾကေသာ ပင္လယ္ႏွင့္ ႏွီးႏြယ္ေနသည့္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ား၊ ေျမအမ်ိဳးမ်ိဳး ၊ အပူခ်ိန္အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ မိုး႐ြာသြန္းျခင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ကို အေျခခံ၍ ထူးျခားစြာ ေပါက္သည့္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ားသည္ မ်ိဳးစုံစြာ အ႐ိုင္းေပါက္ေနသျဖင့္ ဤကမၻာေပၚတြင္ ဤသို႔ ေပါင္းစပ္မ်ိဳးစုံမႈ အလြန္႐ွားပါးလွသည္။ ထို႔ျပင္ ႏိုင္ငံျခားမွ တင္သြင္းလာေသာ ေဆးဖက္ဝင္အမ်ိဳးအစားတို႔တြင္ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ မရေသာ အပင္မ်ိဳးဟူ၍လည္း မ႐ွိေခ်။

 

ျမန္မာ့ေဆးဖက္ဝင္ပင္မ်ားကို အသုံးျပဳၿပီး ကုသေသာ ျမန္မာတိုင္းရင္းေဆးပညာ၏ အစြမ္းထက္မႈကား အထူးအားထား ထိုက္လွေပသည္။ ယေန႔အထိ စာရင္းဝင္ ျမန္မာ့ေဆးဖက္ဝင္အပင္ အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၁၅ဝဝ ေက်ာ္မွ် ေတြ႔႐ွိထားၿပီး ျဖစ္သည္။ ယင္းတို႔ကို အေသးစိတ္ ေလ့လာ၍ မ်ိဳးမည္ေဖာ္ျပၿပီးေသာ မ်ိဳးစိတ္ေပါင္းမွာ ၁ဝဝဝ ေက်ာ္ ႐ွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ဆက္လက္၍လည္း ျမန္မာတိုင္းရင္းေဆးပညာ႐ွင္မ်ား ေလ့လာေဖာ္ထုတ္လ်က္ ႐ွိသည္။

 

● ေနာက္ခံသမုိင္း

အပင္တို႔ကို ေလ့လာေသာ ဘာသာရပ္ (ဝါ) ႐ုကၡေဗဒဘာသာရပ္ကို သိပၸံဘာသာရပ္ တစ္ခုအေနႏွင့္ အတြင္းက်က် မေလ့လာမီ ေ႐ွးပေဝသဏီ အခါကပင္ လူတို႔သည္ အပင္မ်ားကုိ စိတ္ဝင္စားခဲ့ၾကသည္။ အပင္မ်ားႏွင့္ အပင္တို႔၏ ဘဝကို လူတို႔ ကနဦးကအစ စိတ္ဝင္စားျခင္းမွာ စားသုံးပင္မ်ားကို စိုက္ပ်ိဳးရန္အတြက္ ျဖစ္သည္။ ယင္းကဲ့သို႔ လူတို႔သည္ ပတ္ဝန္းက်င္႐ွိ စားသုံးပင္မ်ားကို စိုက္ပ်ိဳးရာတြင္ တိုးတက္ေကာင္းမြန္ရန္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္လာၾကရင္း မ်ားစြာေသာ အပင္တို႔သည္ ေဆးဖက္တြင္ အသုံးဝင္ေၾကာင္း သိ႐ွိလာၾကသည္။ ေ႐ွးေခတ္ ေဆးပညာတြင္ အပင္မ်ားကို ေဆးဖက္အျဖစ္ အသုံးျပဳျခင္းသည္ ေတြးေခၚမွန္းဆခ်က္မွ်သာ ျဖစ္ၿပီးလွ်င္၊ ေဆးပညာ႐ွင္မ်ားမွာလည္း မ်ားေသာအားျဖင့္ စိတ္ကူးယဥ္သမားမ်ားႏွင့္ ေမွာ္ဆရာ၊ စုန္းဆရာမ်ားသာ ျဖစ္ၾက၏။

 

႐ုကၡေဗဒႏွင့္ ေဆးပညာတို႔သည္ ယခုကဲ့သို႔ နည္းလမ္းက်န နက္နဲသည့္ သိပၸံပညာရပ္မ်ား မျဖစ္ခင္ ေ႐ွးယခင္ အခါကတည္းကပင္ ယင္းပညာရပ္ ႏွစ္ရပ္သည္ အခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္ ဆက္စပ္မႈ ႐ွိခဲ့ၾကသည္။ ဂရိႏွင့္ ေရာမလူမ်ိဳးမ်ား ျဖစ္ၾကေသာ သီအိုဖရက္စကက္၊ ဒိုင္အိုစကို႐ိုင္အီ၊ ပလိုင္နီ၊ ဂယ္လင္ အစ႐ွိသည့္ ႐ုကၡေဗဒ ပညာ႐ွင္ႀကီးမ်ား ေရးသားခဲ့ေသာ ေဆးက်မ္းမ်ားႏွင့္ ေဆးပညာဆိုင္ရာ စာအုပ္မ်ားသည္ ႐ုကၡေဗဒ  သိပၸံကို စတင္၍ ေလ့လာျခင္းႏွင့္ အမ်ားဆုံး သက္ဆိုင္သည္ဟု ဆိုလွ်င္ မမွားေပ။

 

ေဆးပညာႏွင့္ ေဆးဝါးေဗဒတို႔၏ သမိုင္းကို ျပန္လည္ၾကည့္လွ်င္လည္း ဂရိလူမ်ိဳးျဖစ္ေသာ ဆရာဝန္ ႐ုကၡေဗဒပညာ႐ွင္ ဒိုင္အိုစကို႐ိုင္ဒီ ေရးသားခဲ့ေသာ De Materia Medica (၇၇-ေအဒီ) တြင္ အပင္၊ အေကာင္ႏွင့္တကြ ဓာတ္သတၱဳတို႔ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ ေဆးဝါးမ်ား ပါယင္သည္ကို ေတြ႔ရ၏။ ယင္းေဆးက်မ္းသည္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၄ဝဝ ေက်ာ္မွ် အသုံးဝင္ ေက်ာ္ၾကားခဲ့၏။ ယင္းေနာက္ပိုင္းတြင္ ဂ်ာမနီ၊ အီတလီ၊ ၿဗိတိသွ်အပင္က်မ္းမ်ားတြင္ ေဆးဖက္ဝင္သည့္ အပင္မ်ားကို သ႐ုပ္ေဖာ္ရန္ စိတ္ကူးခ်က္မ်ား ပိုမိုထင္႐ွားလာ၏။႐ုကၡေဗဒ၏ဖခင္မ်ားဟုဆိုအပ္ေသာဂ်ာမနီလူမ်ိဳး ေအာ္တိုဗရန္ဖယ္ ေရးသားေသာ Herbarium Vivae Icones ႏွင့္Simplicum Pharmacorum (၁၅၄၂)၊ဟိုင္အာရိုနိမတ္ေဗာ့ ေရးသားေသာDe Stirpium (၁၅၂၂) တို႔တြင္ ေဆးဖက္ဝင္သည့္ အပင္မ်ား၏ ႐ုကၡေဗဒႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ စိတ္ဝင္စားမႈမ်ား ၊ ပိုမို၍ ႏိုးၾကားလာသည္ကို ေတြ႔ရ၏။ ထို႔ေနာက္ ၁၆၊ ၁၇၊ ၁၈ ရာစုေခတ္တို႔တြင္ တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာေသာ ေရးသားခ်က္မ်ားသည္ အထက္ေဖာ္ျပပါ ဂ်ာမန္အပင္က်မ္းမ်ား၏ အားေပးမႈမ်ား အမ်ားဆုံး ပါဝင္သည္ဟု ဆိုရမည္။ ယင္းေခတ္၌ ေက်ာ္ၾကားခဲ့သူမ်ားထဲမွ အထင္႐ွားဆုံး အခ်ိဳ႕တို႔မွာ ကယ္စပါ ၊ ယိုဟန္ေဗာ္ဟင္၊ ပက္ထရပ္ေဗာ္ရစ္လပ္၊ အင္ဒရီယပ္စီစယ္ပီနပ္၊ ဗယ္လရီယပ္ေကာ္ဒပ္၊ နဟီမီယယ္ဂ႐ူး၊ အဒမ္လိုနီစယ္ရပ္၊ ပက္ထရပ္ မက္သီယိုးလပ္၊ ဂၽြန္ပါကင္စင္၊ ဂၽြန္ေရး တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

 

 

ယခုေခတ္တြင္ အသုံးျပဳေသာ အပင္ထြက္ ေဆးဝါး အၾကမ္းထည္မ်ားကို ေ႐ွးေခတ္က ေရးသားခဲ့ေသာ မ်ားစြာေသာ အပင္က်မ္းတို႔မွ အညႊန္းယူရစၿမဲ ျဖစ္၏။ မ်ားစြာေသာ ေဆးဝါး အၾကမ္းထည္တို႔ကို ေ႐ွးႏွစ္ေပါင္း ရာေပါင္းမ်ားစြာက အသုံးျပဳခဲ့သည့္အတုိင္းပင္ အႏုကုဆရာဝန္မ်ား အသုံးခ်ၾက၏။ အခ်ိဳ႕ ေဆးဖက္ဝင္ အပင္တို႔မွ ထုတ္ႏုတ္ရယူေသာ အာနိသင္ေဆးရင္းတို႔သည္ ေဆးဝါးမ်ားကို သုံးသည့္ ယခုေခတ္ ေဆးပညာ႐ွင္မ်ားအတြက္ အသုံးက်ေနဆဲပင္ ျဖစ္သည္။

 

႐ုကၡေဗဒဘာသာရပ္ကို ၁၆ ႏွင့္ ၁၇ ရာစုေခတ္တြင္ ေဆးဖက္၀င္ အပင္မ်ားကိုသာ ေလ့လာသည့္ ပညာရပ္တစ္ခုအျဖစ္ စိတ္ဝင္စားခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ၁၈ရာစုေခတ္ခန္႔မွစ၍ ယင္းကဲ့သို႔ သေဘာမထားၾကေတာ့ဘဲ သိပၸံပညာရပ္ တစ္ခုအေနျဖင့္ သီးျခားေလ့လာၿပီးလွ်င္ စိတ္ဝင္စားလာခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၂ဝ ရာစု ေခတ္ခန္႔အထိ ႐ုကၡေဗဒဘာသာရပ္ကို ေဆးေက်ာင္းမ်ားတြင္ အဓိကဘာသာ တစ္ခုအျဖစ္ သင္ၾကားခဲ့သည္။ ယင္းဘာသာသည္ ေဆးအတတ္ပညာတြင္ ဇီဝသိပၸံ သို႔မဟုတ္ သဘာဝသိပၸံ အျဖစ္ျဖင့္ တန္ဖိုး႐ွိခဲ့၏။ ထိုစဥ္အခါက ေဆးေက်ာင္းအပိုင္းတြင္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ား စိုက္ပ်ိဳးေသာ ဥယ်ာဥ္သည္ မ႐ွိလွ်င္မျဖစ္ေသာ အေျခအေနမ်ိဳး ေရာက္ခဲ့ရ၏။ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ ႐ုကၡေဗဒဘာသာကို ေဆးေက်ာင္းမ်ားတြင္ မသင္ေတာ့ဘ၊ဲ တကၠသိုလ္မ်ား၏ သိပၸံဌာနမ်ား၌သာ သင္ၾကားလာခဲ့သည္။ ေဆးပညာတြင္ လက္ေတြ႔အသုံးျပဳေသာ ႐ုကၡေဗဒကို ဥပမာအားျဖင့္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ားကို ႐ွာေဖြစုေဆာင္းျခင္း၊ ယင္းအပင္မ်ားအေၾကာင္းကို တတ္သိနားလည္ရန္ ေလ့လာျခင္း၊ ေဆးအၾကမ္းထည္ ပစၥည္းမ်ားကို ေလ့လာျခင္း အစ႐ွိသည္တို႔ကို ေဆးဝါးအေဖာ္စပ္မႈပညာ ဌာနမ်ားတြင္ လႊဲေျပာင္းသင္ၾကား လာခဲ့၏။ ၁၈၅၅ ခုႏွစ္တြင္ ေယာၿမိဳ႕၌ ဂ်ာမန္ေဆးေက်ာင္းသား တစ္ေယာက္သည္ ေဆးဝါးသိမႈကို သိပၸံပညာ ဘာသာရပ္ တစ္ခုအျဖစ္ စတင္တီထြင္ခဲ့၏။ ယင္းဘာသာရပ္သည္ ေဆးဝါးမ်ားကို သတ္မွတ္ျခင္း၊ ေဆးဖက္၀င္ အပင္မ်ားကို ႐ွာေဖြစုေဆာင္းျခင္း၊ ေဆးဖက္ဝင္ အပင္မ်ား၏ ဓာတုေဗဒကို ေလ့လာျခင္း တို႔ ျဖစ္သည္။ ယင္းဘာသာရပ္ႏွင့္ သက္ဆိုင္သည့္ အပင္ထြက္ ေဆးဝါးေလ့လာမႈကို ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝ ေက်ာ္မွ် အႀကီးအက်ယ္ ေလ့လာခဲ့ၾကသည္။

 

ေဆးပညာႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ ႐ုကၡေဗဒသည္ ေဆးဝါးေဖာ္စပ္မႈ ပညာဘက္သို႔ ကူးေျပာင္းသြားရျခင္း၏ အဓိကအခ်က္မွာ  ၁၉ ရာစုေလာက္တြင္ ေဆးမ်ားကို အတုေဖာ္စပ္ျခင္း၊ အစားထိုးျခင္းမ်ား၊ အမ်ားအျပား ေပၚေပါက္လာသျဖင့္ စံျပဳရန္ အေရးႀကီးလာေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။ ၁၉ဝဝ ျပည့္မွာ ၁၉၄ဝ ျပည့္ႏွစ္အတြင္းတြင္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ား၏ ခႏၶာေဗဒကို နက္နက္နဲနဲ ေလ့လာၾက၏။ ယင္းတို႔ကို ေဆးက်မ္းမ်ားတြင္ သ႐ုပ္ေဖာ္ေရးသားရာ၌ အေထာက္အကူအျဖစ္ အသုံးျပဳခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေနာက္ အပင္၏ ဇီဝဓာတုေဗဒႏွင့္ ဇီဝကမၼေဗဒတို႔ကို ပိုမို၍ စိတ္ဝင္စားစြာ ေလ့လာခဲ့ၾကသည္။

 

ျမန္မာ့ေဆးက်မ္းမ်ားထဲတြင္ အထင္႐ွားဆုံးေသာ ေဆးက်မ္းမ်ားမွာ သမားေတာ္ႀကီး ဦးကဲ၏ ဇီဝတဝဎဍန ေဆးက်မ္း ၊ ပဒုမာဘိဇမေထရ္၏ ဒဗၺဂုဏပကာသနီေဆးက်မ္း၊ လယ္တီဆရာေတာ္၏ ဒီပနီ ေပါင္းခ်ဳပ္၊ ဆရာေတာ္ ဦးနရိႏၵ၏ ဓာတုစိႏၱာဓာတ္က်မ္း၊ ျပည္ႀကီးမ႑ိဳင္က ထုတ္ေဝေသာ  ဓာတုရသေလး ေဆာင္တြဲဓာတ္က်မ္း ၊ ဓာတုၾသသဓရာသီ ဦးလွေမာင္၏ ပေဒသာပင္မ်ား၊ ဆရာႀကီး ဦးဘသင္၏ ရႈေတာ္မူ ေဆးအဘိဓာန္၊ ျမန္မာေဆးပညာ႐ွိ ဆရာဦးတင္ဝင္း၏ သဘာဝ ဓမၼအလင္းျပက်မ္း၊ အသွ်င္ၾသဘာသာဘိဝံသ ၏ သုေတသန သ႐ုပ္ျပအဘိဓါန္ ၊ ျပည္ႀကီးမ႑ိဳင္က ထုတ္ေဝေသာ အကၡရာစဥ္ ဓာတုရသက်မ္း၊ ေယာၿမိဳ႕စား ဦးဘိုးလိႈင္၏ ဥတုေဘာဇနသဂၤဟက်မ္း အစ႐ွိသည္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

 

၁၉၆ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ထုတ္ေဝေသာ ဇီဝဌာယီ ဦးစံလွေရးသည့္ နာနာနယ အာဟာရ စြယ္စုံက်မ္း သည္လည္း ယင္းေဖာ္ျပခဲ့ေသာ က်မ္းမ်ားနွင့္တကြ အျခားေသာ အိႏၵိယႏွင့္ ၿဗိတိသွ်ေဆးက်မ္း အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ကို မွီျငမ္း၍ စားသုံးပင္တို႔၏ အာဟာရအျဖစ္ အသုံးဝင္ပုံ၊ ဘယေဆးအျဖစ္ အသုံးဝင္ပုံတို႔ကို ျပဳစုထားေသာ စြယ္စုံက်မ္း တစ္ခုျဖစ္ေပသည္။ ထိုက်မ္းတြင္ စားသုံးသည့္ အပင္မ်ားကို မည္သို႔စီမံခ်က္ျပဳ စားသုံးရမည့္ နည္းမ်ားနွင့္ စားသုံးသျဖင့္ မည္သည့္ေရာဂါ ေဝဒနာတို႔ႏွင့္ သင့္မသင့္ စားသုံးျခင္း၏ အက်ိဳးအျပစ္ အစ႐ွိသည္တို႔ကို အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အဂၤလိပ္၊ ျမန္မာ၊ အိႏိၵယ၊ ေ႐ွးေခတ္ႏွင့္ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ေဆးက်မ္း၊ ဓာတ္က်မ္းတို႔၏ အဆိုမ်ားကိုပါ ထုတ္ႏုတ္ေဖာ္ျပကာ အထူးႀကိဳးပမ္း ေရးသားထားသည္ကို ေတြ႔ရ၏။ ထို႔ျပင္ အပင္တို႔၏ ႐ုကၡေဗဒ အမည္မ်ား၊ အဂၤလိပ္သက္႐ိုက္၊ ပါဠိ၊ ဟိႏၵီ၊ဘဂၤါလီ၊ တယ္မီ၊ တယ္လဂူ၊ မာလာယု၊ သီဟိုဠ္၊ ႐ွမ္း၊ ကခ်င္၊ ကရင္၊ ခ်င္း၊ မြန္ စသည္ျဖင့္ ဘာသာမ်ိဳးစုံတို႔၏ အေခၚအေဝၚမ်ားကိုလည္း စုံလင္စြာ ေဖာ္ျပထားသည္။

 

၁၉၆၂ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေဝေသာ မူလဓမၼစရိယ အတိဝိသိ႒ဂႏၱကာရ၊ မဟာဘိသကၠ၊ျပည္သူ႔ေ႐ႊတံဆိပ္ရ ဆရာႀကီး ဦးခ်စ္ေဖေရးသားသည့္ ဓာတုကာယဝိနိစၦယက်မ္းႏွင့္ ေဘသဇၨနယသေခၤယ၊ ေရာဂါနိဒါန္းႏွင့္ ကုထုံးက်မ္းမ်ားမွာလည္း ေရာဂါမ်ားအေၾကာင္း၊ ေရာဂါမ်ား၏ လကၡဏာမ်ားႏွင့္ ေရာဂါမ်ားကို ေဆးဝါးမ်ားႏွင့္ မည္ကဲ့သို႔ ကုသနည္း အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေဖာ္ျပထားေသာ အလြန္တန္ဖိုးရွိသည့္ က်မ္းတစ္ေစာင္ ျဖစ္ေပသည္။ ျမန္မာ့အာယုေဗဒ ေဆးတကၠသိုလ္ ဆရာေတာ္အ႐ွင္နာဂေသနာတိဝံသ ျပဳစုေတာ္မူေသာ ေဆးက်မ္းႀကီးေပါင္း ၂ဝ မွ် ႐ွိသည္။ ေနာက္ဆုံးေရးသားေသာ ၁၉၆၇ ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ ထုတ္ေဝခဲ့သည့္ ေဆးအဘိဓာန္ႀကီးမွာ ျမန္မာ့ေဆးပညာဆိုင္ရာ အပင္၊ အ႐ြက္၊ အသီး၊ အေခါက္မ်ိဳးစုံတို႔ အေၾကာင္းမွစ၍ ေဆးပညာႏွင့္ စပ္သမွ် သိမွတ္ဖြယ္ရာတို႔ကို စုံလင္စြာ ေဖာ္ျပထားေသာ အလြန္တန္ဖိုး႐ွိသည့္ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ ျဖစ္သည္။

 

ယင္းကဲ့သို႔ ျမန္မာ့ေဆးက်မ္းမ်ားတြင္လည္းေကာင္း၊ ျမန္မာ့တိုင္းရင္းေဆး ပညာ႐ွင္မ်ား၊ ဓါတ္ဆရာမ်ားက ေရာဂါေ၀ဒနာ႐ွင္မ်ားကို ကုသရာတြင္လည္းေကာင္း၊ က်န္းမာေရးအတြက္ ေဆးနည္း ညႊန္းရာတြင္လည္းေကာင္း၊ အစာသည္ေဆး ၊ ေဆးသည္အစာ ဟူေသာ စကားကို လက္ကိုင္ထားၿပီး ဓာတ္စာအျဖစ္ ေကၽြး၍ ကုသၾကသည္က မ်ားသည္ကို ေတြ႔ရသည္။

 

● ျမန္မာ့ေဆးဖက္၀င္သည့္ ႏြယ္ျမက္သစ္ပင္မ်ား

ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံသည္ အပူပိုင္း ေဒသ႐ွိ ႏိုင္ငံပင္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ျမင့္မားေသာ ေတာင္တန္းႀကီးမ်ားက သမမွ်တေသာ ၊ေအးျမေသာ ရာသီဥတုမ်ားကို ဖန္တီးလ်က္ ႐ွိသည္။ ၾကြယ္ဝေသာ ေျမဆီလႊာ ျပည့္စုံလုံေလာက္ေသာမိုး႐ြာသြန္းျခင္း၊အမ်ိဳးစုံေသာရာသီဥတုတို႔ေၾကာင့္အလြန္မ်ိဳးစုံေသာ ျမန္မာ့ေဒသရင္းပင္ မ်ား ပါဝင္သည့္ အပင္ေလာကအတြက္ အသင့္ေလ်ာ္ဆုံးျဖစ္ေန၏။ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ပထဝီဝင္ႏွင့္ တည္ေနရာ အေနအထားသည္ အပင္မ်ား စတင္ေပၚေပါက္ရာတြင္ ဤကမၻာ၌ တစ္သီးတစ္သန္႔စီ အပင္အမ်ိဳးအစားအေနႏွင့္ ထင္႐ွား နာမည္ႀကီးလွေသာ အိႏၵိယ၊ အာသံ၊ ဟိမဝႏၱာ၊ တိဗက္၊ တ႐ုတ္ျပည္၊ အင္ဒိုခ်ိဳင္းနား၊ မေလးကၽြန္းဆြယ္၊ သီရိလကၤာ အစ႐ွိသည္တို႔ ဝိုင္းရံေနၿပီးဆုံက်ရာ ဗဟိုေနရာႀကီး ျဖစ္သျဖင့္ အလြန္ထူးျခားလွေပသည္။ ႐ုကၡေဗဒသေဘာအရ ဤကမၻာေပၚတြင္ စီးပြားေရး႐ူေထာင့္၊ ေဆးဖက္ဝင္ ရႈေထာင့္တို႔၌ ထိပ္သီးအေရးႀကီးဆုံးျဖစ္သည့္အျပင္  ေျမာက္ျမားစြာတို႔မွာ ျမန္မာ့ေဒသရင္းပင္ စစ္စစ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ သေဘာမွ်သိေစရန္ ေဖာ္ျပရလွ်င္ ကၽြန္း၊ ဘိန္း၊ ခန္းေထာက္၊ သနပ္ခါး၊ ဘုမၼရာဇာ၊ တမာ၊ ခတ္ခ်ိဳ၊ ႐ွား၊ သစ္ၾကပိုး၊ ခ်င္း၊ မိတ္သလင္၊ ဂမုံး၊ နႏြင္း အစည္႐ွိသည့္ ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ ထင္႐ွားအေရးႀကီးလွသည့္ အပင္တို႔သည္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံ တစ္ဝန္းလုံးတြင္ သူ႔ေနရာႏွင့္သူ ေပါမ်ားၾကြယ္၀စြာ အ႐ိုင္းေပါက္လ်က္ ႐ွိေနေပသည္။

 

 

႐ုကၡေဗဒ သိပၸံမ်ိဳး႐ိုးကို  ပညာ႐ွင္ ဗာဗီေလာ့ ၏ ေလ့လာထားခ်က္အရ ဤကမၻာေပၚတြင္ လူသားတို႔၏ အေစာဆုံး ယဥ္ေက်းမႈႀကီး တစ္ရပ္ျဖစ္ေသာ အ႐ိုင္းပင္ကို စတင္စိုက္ပ်ိဳးခဲ့သည့္ အဓိက ဗဟိုေနရာႀကီး ေလးခုခန္႔ ႐ွိခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ ယင္းတို႔မွာ (၁) ေတာင္ထူထပ္ေသာ အိႏိၵယမွ ေအ႐ွာပိုင္းနားႏွင့္ ထရန္းစေတာ့ ေကး႐ွား အထိ ပါဝင္ေသာ အေနာက္ေတာင္ သို႔မဟုတ္ ဗဟိုအာ႐ွတိုက္ (၂) ေျမထဲပင္လယ္ေဒသ (၃) အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွ (ျမန္မာႏိုင္ငံ အပါအဝင္)ႏွင့္ (၄) အပူပိုင္း အေမရိကတိုက္၏ ကုန္းျမင့္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ဒီကင္ဒိုေလ၏ အျမင္အရ စပါးစိုက္ပ်ိဳးမႈ စတင္ခဲ့ျခင္းမွာ ႏွစ္ေပါင္းေလးေထာင္ေက်ာ္ အပင္ ျဖစ္ခဲ့သည္ ဟု ဆိုသည္။ မ်ားစြာေသာ သိပၸံပညာ႐ွင္မ်ား ၊ အထူးသျဖင့္ ဂ်ပန္သိပၸံပညာ႐ွင္မ်ား၏ ယေန႔အယူအဆ တစ္ခုအရ ဤကမၻာေပၚတြင္ ယေန႔စိုက္ပ်ိဳးေနေသာ စပါးမ်ိဳး၏ ေ႐ွးအက်ဆုံး အေျခခံပင္ရင္း အုပ္စုႏွစ္ခုျဖစ္သည့္ (ဆန္ဝိုင္းမ်ိဳး) ႏွင့္ (ဆန္႐ွည္မ်ိဳး) တို႔သည္ ေ႐ွးပေဝသဏီတစ္ခ်ိန္အခါက ဗဟိုေဒသႀကီး တစ္ခုတြင္ အ႐ိုင္းမွ စတင္ စိုက္ပ်ိဳးခဲ့ေၾကာင္း၊ ယင္းဗဟိုေဒသႀကီးတစ္ခုတြင္ အ႐ိုင္းမွ စတင္စိုက္ပ်ိဳးခဲ့ေၾကာင္း ၊ ယင္း ဗဟိုေဒသမွာ ယခုျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံအထက္ပိုင္း ျမစ္ႀကီးနား ၿမိဳ႕ကဲ့သို႔ေသာ ေနရာကို ဗဟိုနီးနီးျပဳလ်က္ ယင္းနယ္ေျမႏွင့္ ဆက္စပ္ေနေသာ အာသံ ျမန္မာႏိုင္ငံ အထက္ပိုင္းႏွင့္ တ႐ုတ္ျပည္ ယူနန္နယ္တို႔ အဓိက ပါဝင္ႏိုင္သည္ဟူ၍ သိရသည္။ ထိုအစျပဳသည့္ ေဒသႀကီးမွတစ္ဆင့္ ဤကမၻာ၏ ေ႐ွးအက်ဆုံး စပါးမ်ိဳးျဖစ္ေသာ (အ၀ိုင္းမ်ိဳး) သည္ မဲေခါင္ျမစ္ဖ်ား ခံရာေဒသမွ ျမစ္တစ္ေလွ်ာက္လုံး ပ်ံ႕ႏွံ႔ခဲ့ၿပီး ယင္းမွတစ္ဆင့္ ယေန႔အေခၚ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္႐ွိခဲ့ႏိုင္သည္ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ယင္းေဒသႀကီးမွပင္ ေ႐ွးက်မႈတြင္ အ၀ိုင္းမ်ိဳးထက္ ေနာက္က်ေသာ (အ႐ွည္မ်ိဳး) သည္ ယေန႔အေခၚ ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ႏုိင္ငံ၊ ဘဂၤလားေအာ္သို႔ ျဗဟၼပုၾတျမစ္ဖ်ား ခံရာမွတစ္ဆင့္ ျမစ္တစ္ေလွ်ာက္တို႔ေရာက္ ပင္လယ္ကမ္းေျခ တစ္ေလွ်ာက္တို႔သို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔ခဲ့ႏိုင္သည္ဟူ၍ လည္းေကာင္း ၊ အဓိကလမ္းေၾကာင္းႀကီး ႏွစ္ခု႐ွိသည္ဟု ဆိုသည္။ ထို႔ျပင္ ေဖာ္ျပပါ ျမန္မာႏိုင္ငံအထက္ပိုင္းကို ဗဟိုျပဳထားသည့္ စပါးစတင္စိုက္ပ်ိဳးခဲ့သည့္ ဗဟိုေနရာႀကီးတြင္ အျခားအသုံး၀င္ေသာ အပင္တို႔ကိုလည္း စိုက္ပ်ိဳးခဲ့ေၾကာင္း အေထာက္အထားမ်ား ျပၾကသည္။ အကယ္၍ ဤေဖာ္ျပပါ အခ်က္တို႔သာ မွန္ကန္ပါက ဤကမၻာေပၚတြင္ စပါးႏွင့္ အျခားစားသုံးရန္အပင္မ်ားကို အ႐ိုင္းအပင္တို႔မွ စတင္စိုက္ပ်ိဳးခဲ့ေသာ ဤျမန္မာႏိုင္ငံ အထက္ပိုင္း ပါ၀င္သည့္ ဗဟိုေဒသႀကီးတြင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကေသာ ေ႐ွးအလြန္က်သည့္ လူတို႔က သူတို႔၏ ၀မ္းေရးအတြက္သာမက  သူတို႔၏ ေသေရး႐ွင္ေရးအျဖစ္ အဓိက အလြန္အေရးႀကီးေသာ ေဆး၀င္ပင္ အသုံးခ်ေရး၊ ေဆး၀င္ပင္ထြက္ ေဆး၀ါးတို႔၏ အာနိသင္အေၾကာင္း နားလည္အသုံးျပဳေရးအတြက္ ေတြးေခၚဆင္ျခင္ စီစဥ္ႀကိဳးပမ္းခဲ့ ၊ ေအာင္ျမင္ခဲ့၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးခဲ့ႏိုင္မည္ ဆိုသည့္အခ်က္တို႔မွာ ယုံမွားဖြယ္ရာ မ႐ွိေပ။ တစ္နည္းဆိုေသာ္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္ႏွင့္ခ်ီ၍ ေစာေသာ ေ႐ွးပေဝသဏီက မည္သူ၏ ၾသဇာမွ်မလြမ္းမိုးခဲ့ဘဲ မိမိ၏ ယဥ္ေက်းမႈ၊ မိမိ၏ သိပၸံဖြံ႔ၿဖိဳးမႈတို႔ျဖင့္  မိမိကိုယ္ကို မိမိ အားကိုးခဲ့ၿပီး ခန္႔ခန္႔ညားညား ရပ္တည္ႏိုင္ခဲ့ေသာ ေဒသႀကီးျဖစ္ခဲ့ရာ မိမိပိုင္ေဒသထြက္ေဆး၀င္ပင္မ်ားကိုသာ အသုံးျပဳသည့္ ကိုယ္ပိုင္အေတြ႔အႀကဳံမွ ေပါက္ဖြားခဲ့ေသာ တိုင္းရင္းေဆး ပညာစစ္စစ္လည္း ျဖစ္သည္ဟူေသာ အခ်က္မွာ ယုံမွားဖြယ္မ႐ွိေခ်။

 

 

အထက္တြင္ ေဖာ္ျပထားသကဲ့သို႔ ျမန္မာ့ေဆးဖက္၀င္ ႏြယ္ျမက္သစ္ပင္မ်ားကို အသုံးျပဳ၍ ျမန္မာ့တိုင္းရင္းေဆးပညာ ထြန္းကားခဲ့ႏိုင္သည့္အေလ်ာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစု တစ္ရာေက်ာ္၏ ေ႐ွ႕ေျပးသမိုင္းဦး ေခတ္က လူသားအသီးသီးတို႔က ယင္းတို႔၏ အသက္႐ွင္ေရး ၊ က်န္းမာေရး၊ ထိခိုက္႐ွနာေရးတို႔ကို ကုသရန္ ယင္းတို႔၏ ပတ္၀န္းက်င္႐ွိ ၾကြယ္၀လွေသာ ျမန္မာ့ေဆး၀င္ပင္မ်ားကို အဓိကမွီးၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာခ်ီ၍ အသုံးျပဳခဲ့သည္မွာ ယေန႔တိုင္ပင္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဤနည္းျဖင့္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံ႐ွိ ေ႐ွးက်လွေသာ အပင္ရင္း လူမ်ိဳးစုတို႔၏ ေဆး၀င္ပင္မ်ား အသုံးခ်ေသာ ပညာသည္ တစ္စတစ္စႏွင့္ မိမိဘာသာ ဖြံ႔ၿဖိဳးႏိုင္ခဲ့သည့္ အေျခအေနတြင္ ႐ွိႏိုင္ခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ မတူေသာ ေဆးပညာမ်ား ဖြံ႔ၿဖိဳးႏုိင္ခဲ့ေသာ အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံတို႔ (အထူးသျဖင့္ တ႐ုတ္ျပည္ႏွင့္ အိႏိၵယျပည္) မွ လူမ်ိဳးတို႔၏ ပညာဖလွယ္မႈ၊ ၾသဇာသက္ေရာက္မႈမ်ားလည္း အခါအားေလ်ာ္စြာ ႐ွိႏုိင္ခဲ့သည့္အေလ်ာက္ ျမန္မာတိုင္းရင္းေဆး၀င္ပင္မ်ားကို အသုံးျပဳသည့္ ျမန္မာ့ေဆးပညာရပ္မွာ ပညာရပ္စုံ ေရာေႏွာထားေသာ မ်ိဳးစုံလွေသာ တိုင္းရင္းေဆးပညာ ဟင္းေလးအုိးႀကီး  ျဖစ္ႏိုင္ခဲ့သည္။ ယင္းတိုင္းရင္းေဆးပညာ ဟင္းေလးအိုးႀကီးမွာ ၾကြယ္ဝလွေသာ ျမန္မာ့အပင္သယံဇာတကို ေနာက္ခံျပဳ၍ ေနာက္ထပ္ႏွစ္ေပါင္း ရာေထာင္ျဖင့္ခ်ီ၍ ဆက္လက္ဖြံ႔ၿဖိဳးခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ေဆးပညာတြင္ ကမၻာ့ေဆး ပညာအသီးသီးႏွင့္ အဆင့္အတန္းတူ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ေသာ အေျခခံ အရည္အေသြးမ်ား ႐ွိသည္။

 

ျမန္မာ့တိုင္းရင္းေဆး ပညာသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းစဥ္ တစ္ေလွ်ာက္လုံးတြင္ ဆင္းရဲခ်မ္းသာမေ႐ြး ျပည္သူလူထု၏ က်န္းမာေရးကို ေထာက္ကူေပးခဲ့သည္။ အထူးသျဖင့္ ဆင္းရဲသား၊ ေတာင္သူလယ္သမား၊ လက္လုပ္ လက္စားမ်ား၏ အားကိုးရာ ျဖစ္ခဲ့သည္။

 

သို႔ေသာ္ သူ႔ကၽြန္ဘ၀တြင္ ျမန္မာ့ေဆးပညာသည္ အႏွိမ္ခံခဲ့ရၿပီးေနာက္ တိမ္ျမဳပ္ခဲ့ရသည္။

 

မည္သို႔ဆိုေစ လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ အစိုးရ၏ အားေပးကူညီမႈႏွင့္ ျမန္မာ့တိုင္းရင္းေဆး ပညာ႐ွင္မ်ား၏ ႀကိဳးပမ္းေဆာင္႐ြက္မႈေၾကာင့္ ျမန္မာ့ေဆးစြမ္းေကာင္းမ်ား ေပၚထြန္းလာခဲ့ၿပီ ျဖစ္သည္။  ယခုအခါ စာရင္း၀င္ ျမန္မာ့ေဆးစြမ္းေကာင္း ေဆးဝင္ပင္ အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၁၅ဝဝ ေက်ာ္မွ်ကို ေတြ႔႐ွိထားၿပီး ျဖစ္သည္။ ယင္းတို႔ကို အေသးစိတ္ေလ့လာ၍ မ်ိဳးမည္ေဖာ္ၿပီးေသာ မ်ိဳးစိတ္ေပါင္းမွာ ၁ဝဝဝ ေက်ာ္႐ွိေနၿပီ ျဖစ္သည္။ ဆက္လက္၍လည္း ျမန္မာတိုင္းရင္း ေဆးပညာ႐ွင္ႀကီးမ်ားသည္ ေဆးစြမ္းေကာင္းမ်ားကို သုေတသနျပဳ ေဖာ္ထုတ္လ်က္႐ွိသည္။

 

ယင္းေဆးဖက္၀င္ အပင္မ်ားအနက္ လူသိမ်ားေသာ ေဆးဖက္၀င္ အပင္မ်ားကို အပင္အဂၤါပိုင္းမ်ား အလိုက္ လက္လွမ္းမီသမွ် စုစည္းေဖာ္ျပလုိက္ပါသည္။

 

● အေခါက္ – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

ပုန္းညက္ – အေၾကာႏွင့္ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

သက္ရင္းႀကီး – အသည္းႀကီးေရာဂါ

မနိၾသဃ – ဝမ္းေခ်ာင္ေဆး

ဇမၼဴပနီ – ၀မ္းကိုက္ ၊ အေရျပား ေရာဂါ

မိုးမခ – အဖ်ားက်ေဆး

ပန္႔ေပြး – ေျမြကိုက္ျခင္း

ေပါက္ႏြယ္ – ေျမြကိုက္ျခင္း၊ အင္းဆက္ပိုးေကာင္ကိုက္ျခင္း

သတြတ္ – အနာႀကီးေရာဂါ

ဆီး – ၀မ္းသက္ျခင္း

နန္းလုံးႀကိဳင္ – ခ်ဳပ္ေဆး

ထေနာင္း  –   ။

ဆိတ္ေခ်း  –  ။

ပိတ္သင္းကတ္     ။

ယင္းမာ –  ။

ျပည္ပန္းညိဳ – ဆီးခ်ိဳ

သစ္ၾကပိုး – အစာေၾကေဆး၊ အားၾကြေဆး

ခူသန္ – အဖ်ားက်ေဆး

မအူလက္တံ႐ွည္ – အဖ်ားက်ေဆး

ဥႏွဲ – ၀မ္းသက္ျခင္း

လက္တုတ္ၿပီး – ၀မ္းကိုက္၊ အဖ်ားက်ေဆး

 

● အျမစ္ – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

လုလင္ေက်ာ္ – အေၾကာႏွင့္ အဆစ္ေရာင္ ေရာဂါ

ဘုမၼရာဇာ – ေသြးတိုးအားျပင္းျခင္း

ကန္႔ခ်ဳပ္ျဖဴ – အနာႀကီးႏွင့္ အေရျပားေရာဂါ၊ အေၾကာအဆစ္ေရာင္ ေရာဂါ

ႀကိတ္မွန္ – အသည္းႏွင့္ သည္းေျခေရာဂါမ်ား

မိတ္သလင္ – ေခ်ာင္းဆိုး၊ ပန္းနာ၊ အနာႀကီးေရာဂါ အေရျပား ေရာဂါမ်ား

ဖက္႐ွပ္ – ေခ်ာင္းဆိုး

သစ္တို – ၀မ္းကိုက္ေရာဂါ

မိုးနံ – ဆီးခ်ိဳေရာဂါ

လယ္ပဒူ – ဆီး႐ႊင္ေဆး

ဆူးေခါက္နက္ – ဆီး႐ႊင္ေဆး

ဗုဒၶသရဏ – ဆီး႐ႊင္ေဆး၊ ေခၽြးထုတ္ေဆး

ၾကြက္နေတာင္း – အဖ်ား၊ဆီးရႊင္ေဆး၊ဝမ္းသက္ျခင္း

ေကာက္ရိုးႏြယ္  –  ဓါတ္ႏုတ္ေဆး

ပု႑ရိတ္ – ဆီး႐ႊင္ေဆး

ရဲယို – သူငယ္နာ ၀မ္းကိုက္ႏွင့္ ၀မ္းသက္

ကပ္ေစးႏွဲ – အေၾကာအဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

ေဆးဂဠဳန္ – အဖ်ားက်ေဆး

ကပ္ေဆးႏွဲ – အေၾကာ၊ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

က်ဗဟုံး – ဝက္႐ူးနာ

ယင္းျပား – ေခၽြးထုတ္ေဆး၊ အဖ်ားက်ေဆး

ျမင္းစဂံုနီ – အားၾကြေဆး

 

● ထူးကဲပင္စည္ (၀ါ) အတက္ – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

နႏြင္း – ဝမ္းေခ်ာင္ေဆး၊ အစာေၾကေဆး၊ အားၾကြေဆး။

ခ်င္း – အစာမေၾကေလနာ၊ အားၾကြေဆး၊ ၀မ္းေခ်ာင္ေဆး။

ပဒဲေကာ – သလိပ္႐ႊင္ေဆး၊ ဝမ္းေခ်ာင္ေဆး၊  အားၾကြေဆး ။

လင္းေန – အစာမေၾကေလနာ၊ အန္ေဆး၊ အဖ်ားက်ေဆး

ဆီမီးေတာက္ – သံခ်ေဆး၊ သည္းေျခ႐ႊင္ေဆး

ကြမ္းစားဂမုန္း – ဝမ္းေခ်ာင္ေဆး

အလိုၾကဴ – ဆီးခ်ိဳေရာဂါ

ကန္႔ပလူ – ၀မ္းသက္ျခင္း၊ သလိပ္႐ႊင္ေဆး

 

● အ႐ြက္ – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

ဖုံမသိန္ – အစာေၾကေဆး ၊ သလိပ္ရႊင္ေဆး

ေဆး  – ထိုင္းမိႈင္းေဆး၊ အိပ္ေဆး၊ အနာသက္သာေဆး။

ပဒိုင္း ျဖဴ၊ နီ – ထိုင္းမိႈင္းေဆး၊ အိပ္ေဆး၊ အနာသက္သာေဆး

ပဒိုင္းခတၱာ – ။

ကိုကင္း – ထိုင္းမိႈင္းေဆး၊ အေၾကာအားတိုးေဆး

ပန္႔ေပြး – ျပည္တည္နာ

သစ္ပုေလြ – သန္ခ်ေဆး

ဖက္ခါး – ။

ကလိမ္ – ။

ေရသူႀကီး – ။

သစ္မန္က်ည္း – ေခ်ာင္းဆိုး

ေဆး႐ိုး – ။

ေပြးကိုင္း – ဓာတ္ႏုတ္ေဆး

သစ္ႀကံပိုး – အေၾကာႏွင့္ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

ေၾကာင္ပန္း – အေၾကာႏွင့္ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ ၊ အေရျပားေရာဂါ

တမာ – ပိုးမႊားသတ္ေဆး

ကံ့ေကာ္ – ေျမြဆိပ္ေျဖေဆး

တေရာ – ၀က္႐ူးနာ

ဗီဇတ္ – အနာဒဏ္ရာမ်ား

စကားဝါ – ေလထိုးနာ

 

● အပြင့္ – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

ဆူးပန္း – ေခၽြးထုတ္ေဆး ၊ ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး ၊ ၿငိမ္ေဆး

တမာ – အစာမေၾကေလနာ

စကားဝါ – အနာႀကီးေရာဂါ

ပတၱာႀကီး – ၀မ္းဗိုက္နာ

ေတာင္ဖက္၀န္း – အားတိုးေဆး

ေဆးဂႏၶမာ – ပိုးမႊားသတ္ေဆး

မွန္ကူ – ခ်ဳပ္ေဆး

ကံ့ေကာ္ (ဝတ္ဆံ) – အားတိုးေဆး၊ ဝမ္းကိုက္။

 

 

● သစ္သီး – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

ဣႆရမူလီ – ေျမြဆိပ္ေျဖေဆး

အိပ္ေမႊ ့ – သန္ခ်ေဆး

ဆူးပုပ္ – ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး ၊ ေလပြျခင္း

ေဆးသံပရာ – အန္ေဆး ၊ ၀မ္းကိုက္

က်ီးအာ – ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး၊ သန္ခ်ေဆး

ဖန္ခါးသီး – ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး ၊ ခ်ဳပ္ေဆး၊ အစာေၾကေဆး၊ အားၾကြေဆး

ဥသွ်စ္ – အစာေၾကေဆး ၊ ၀မ္းကိုက္

ပိတ္ခ်င္း – အစာေၾကေဆး ၊ ၀မ္းကိုက္

မန္က်ည္းေပါက္ – ဝက္႐ူးနာ

ရဲယို – အဖ်ားက်ေဆး ၊ အားတိုးေဆး

နံနံ – ဆီးခ်ိဳ ၊ ၀မ္းေခ်ာင္ေဆး

ငုေ႐ႊ – ဝမ္းေပ်ာ့ေဆး

စမုံစပါး – ဝမ္းေခ်ာင္ေဆး

ဆီးျဖဴ – ဆီးခ်ိဳေရာဂါ၊ ခ်ဳပ္ေဆး

ေတာသီတင္း – သန္ခ်ေဆး ၊ ဓာတ္ႏုတ္ေဆး

မွန္ကူ – ခ်ဳပ္ေဆး

လက္ခုတ္    –   ။

ဇီယာ – အစာမေၾကေလနာ

သစ္ဆိမ့္ – ေခ်ာင္းဆိုး ၊ မ်က္စိနာေရာဂါ

သေျပခ်ဥ္ – အေၾကာႏွင့္ အဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

 

● အေစ့ – မည္သည့္ေရာဂါမ်ိဳးအတြက္ သုံးျခင္း

 

ကေလာ၊ျဖဴ – အနာႀကီး ေရာဂါ

နီးအုန္းကေလာ – အေရျပားေရာဂါ

ေနလွဲ    –       ။

ပဒိုင္းျဖဴ၊နီ – အိပ္ေဆး ၊ ထိုင္းမိႈင္းေဆး

ပဒိုင္းခတၱာ    –        ။

ကနခို – ဓာတ္ႏုတ္ေဆး

သက္ရင္းႀကီး    –       ။

ကြမ္းကဒိုး – အစာမေၾက ေလနာ၊ လည္ေခ်ာင္းနာ

ကလိမ္္ – ဆီးခ်ိဳ၊ အေရျပားေရာဂါ

ခေပါင္း – အားၾကြေဆး

ပဲနံ႔သာ – ေလတိုးနာ၊ ဝမ္းကိုက္၊ ဝမ္းသက္၊ အစာမေၾကေလနာ

ေဆးေက်ာ္ႀကီး – ဝမ္းကိုက္ ၊ ဝမ္းသက္ ၊ ခ်ဳပ္ေဆး

မုန္ညင္းနီ – ေခ်ာင္းဆိုး ၊ အေၾကာအဆစ္ေရာင္ေရာဂါ

မွင္သတ္ – ကေလး ေလထိုးနာ

ကုကၠိဳ – မ်က္စိနာ ၊ ဝမ္းကိုက္

ဂုံညင္း – သန္ခ်ေဆး

 

တို ့ျဖစ္သည္။

စာကိုး

(၁) ေဒါက္တာေက်ာ္စိုး ။ “ျမန္မာ့ေဆးဝင္ပင္မ်ားသုေတသနအဖြင့္” တကၠသိုလ္ပညာပေဒသာ စာေစာင္ ၊ တြဲ ၁၂ ၊ ပိုင္း ၂ (၁၉၇၈) ႏိုဝင္ ဘာ ၊ စာ-၁၃၅-၁၄၅ ။

(၂) “ျမန္မာ့ေဆးဝင္ပင္မ်ားစီးပြားျဖစ္ထုတ္လုပ္ေရး” တကၠသိုလ္ပညာ ပေဒသာစာေစာင္ တြဲ ၁၃ ၊ အပိုင္း ၄၊ (၁၉၇၉၊ ဇြန္လ) စာ ၈၉-၁၀၁။

(၃) ေဒၚတင္မ်ိဳးေငြ “ျမန္မာ့ေဆးဖက္ဝင္အပင္မ်ား၊တကၠသိုလ္ပညာပေဒသာစာေစာင္ အတြဲ (၁)” အထက္တန္းပညာဦးစီးဌာန ဘာသာျပန္ ႏွင့္ စာအုပ္ထုတ္ေဝေရးဌာန၊ ၁၉၇၂ ၊ ႏို၀င္ဘာလ

(၄) “အသုံးဝင္ ျမန္မာ့အပင္မ်ား” တကၠသိုလ္ပညာပေဒသာစာေစာင္ အတြဲ ၁ ၊ အပိုင္း ၄ (၁၉၆၆)၊ စာ ၆၇-၈၈။

(၅) ေစာေ႐ႊဗိုလ္ “ျမန္မာ့တိုင္းရင္းေဆးပညာ” ေ႐ွ႕သို႔စာေစာင္ အတြဲ ၁၂ ၊ အမွတ္ ၇ (၁၉၆၈ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ) စာ ၁၂-၁၉။

Ref:http://moemaka.com/archives/36149